kesp: verschil tussen versies
(Nieuwe pagina aangemaakt met ''''kesp''' zn. ‘draagbalk, dwarslegger’ Vnnl. ''kespe'' ‘drempel; verbindingshout’ in ''drije dorpels oft kespen'' [1567], ''sware balckien met swavelstaerten...') |
|||
| Regel 5: | Regel 5: | ||
Nnd. ''kespe'' ‘draagbalk, dwarslegger’ < pgm. ''*kepsō'' ‘dwarshout(je)’. Hiernaast met (secundaire) ablaut oe. ''cops, cosp'' ‘boei, touw’, os. ''lithu-kospos'' (mv.) ‘lede-boeien’ < pgm. ''*kupsa-''. Dwarshoutjes dienden vroeger ter sluiting van bindingen, vgl. nnl. ''knevel'' ‘dwarshoutje; boei; snor’. | Nnd. ''kespe'' ‘draagbalk, dwarslegger’ < pgm. ''*kepsō'' ‘dwarshout(je)’. Hiernaast met (secundaire) ablaut oe. ''cops, cosp'' ‘boei, touw’, os. ''lithu-kospos'' (mv.) ‘lede-boeien’ < pgm. ''*kupsa-''. Dwarshoutjes dienden vroeger ter sluiting van bindingen, vgl. nnl. ''knevel'' ‘dwarshoutje; boei; snor’. | ||
| − | Vermoedelijk is het woord afgesplitst van het paradigma van een (statische) s-stam, die ook schuile in de afleiding onl. ''kevisa'' (nnl. in [[b:kevis|''keefskind'']]), ohd. ''kebisa, kebis'', os. ''kevis'', oe. ''ciefes''; alle ‘bijvrouw’ < pgm. ''*kabisjō'', naast on. ''kefsir'' ‘slaaf’ < pgm. ''*kabisjaz''; beide dus oorspronkelijk ‘geknevelde, tomeling(e)’. Verder verwant is mnl. ''cavele'' ‘lot’ (nnl. [[b:kavel1|'' | + | Vermoedelijk is het woord afgesplitst van het paradigma van een (statische) s-stam, die ook schuile in de afleiding onl. ''kevisa'' (nnl. in [[b:kevis|''keefskind'']]), ohd. ''kebisa, kebis'', os. ''kevis'', oe. ''ciefes''; alle ‘bijvrouw’ < pgm. ''*kabisjō'', naast on. ''kefsir'' ‘slaaf’ < pgm. ''*kabisjaz''; beide dus oorspronkelijk ‘geknevelde, tomeling(e)’. Verder verwant is mnl. ''cavele'' ‘lot’ (nnl. [[b:kavel1|''kavel'']] ‘perceel’), mnd. ''kavele'' ‘lotstaafje, lot, aandeel’, on. ''kafli, kefli'' ‘stuk; stok; mangel; stokje; bit’ < pgm. ''*kabla(n)-'' ‘stokje’. |
Buiten het Germaans verwant aan Litouws ''žãbas'' ‘tak; toom, teugel’, ''žãbaras'' ‘twijg’, en ''žabóju, žabóti, žebóju, žebóti'' ‘tomen’. Ten grondslag ligge een wortel pie. ''*ǵeb<sup>h</sup>-'' ‘afscheuren, bijten’ (LIV<sup>2</sup> 161), waarvan Oudlitouws ''žė̃bti, žė́bėti'' ‘traag eten, kauwen’, Oudkerkslavisch ''i-zobljǫ, -zobati'' ‘verteren, eten’ en wellicht pgm. ''*kebra-'' (nnl. [[b:kever|''kever'']]). Uit de nasaal-presens ''*ǵneb<sup>h</sup>-, *ǵm̥b<sup>h</sup>-'' ontstond bovendien met secundaire voltrap de nevenvorm ''*ǵemb<sup>h</sup>-'' ‘bijten’ (LIV<sup>2</sup> 162), waarvan o.a. Litouws ''žembiù'' ‘stuksnijden’, Oudkerkslavisch ''zębǫ'' ‘verscheuren’, Grieks ''gómphos'' ‘houten pin’, ''gomphíos'' ‘kies’, Sanskriet ''jámbha-'' ‘tand’ en binnen het Germaans ''*kamba-'' ‘getand gereedschap’ (nnl. [[b:kam|''kam'']]), ''*kimbōn-'' (nnl. ''kim'' ‘rand; horizon’) en ''*kambila-, *kimbula-'' (ohd. ''kembil'' ‘boei; blok’, mnd. ''kimmel'' ‘houten bit’, on. ''kimbull'' ‘bundel’). | Buiten het Germaans verwant aan Litouws ''žãbas'' ‘tak; toom, teugel’, ''žãbaras'' ‘twijg’, en ''žabóju, žabóti, žebóju, žebóti'' ‘tomen’. Ten grondslag ligge een wortel pie. ''*ǵeb<sup>h</sup>-'' ‘afscheuren, bijten’ (LIV<sup>2</sup> 161), waarvan Oudlitouws ''žė̃bti, žė́bėti'' ‘traag eten, kauwen’, Oudkerkslavisch ''i-zobljǫ, -zobati'' ‘verteren, eten’ en wellicht pgm. ''*kebra-'' (nnl. [[b:kever|''kever'']]). Uit de nasaal-presens ''*ǵneb<sup>h</sup>-, *ǵm̥b<sup>h</sup>-'' ontstond bovendien met secundaire voltrap de nevenvorm ''*ǵemb<sup>h</sup>-'' ‘bijten’ (LIV<sup>2</sup> 162), waarvan o.a. Litouws ''žembiù'' ‘stuksnijden’, Oudkerkslavisch ''zębǫ'' ‘verscheuren’, Grieks ''gómphos'' ‘houten pin’, ''gomphíos'' ‘kies’, Sanskriet ''jámbha-'' ‘tand’ en binnen het Germaans ''*kamba-'' ‘getand gereedschap’ (nnl. [[b:kam|''kam'']]), ''*kimbōn-'' (nnl. ''kim'' ‘rand; horizon’) en ''*kambila-, *kimbula-'' (ohd. ''kembil'' ‘boei; blok’, mnd. ''kimmel'' ‘houten bit’, on. ''kimbull'' ‘bundel’). | ||
Huidige versie van 20 jul 2015 om 15:50
kesp zn. ‘draagbalk, dwarslegger’
Vnnl. kespe ‘drempel; verbindingshout’ in drije dorpels oft kespen [1567], sware balckien met swavelstaerten, kespen etc. [1656], gewestelijk (Zaans) ook kosp
Nnd. kespe ‘draagbalk, dwarslegger’ < pgm. *kepsō ‘dwarshout(je)’. Hiernaast met (secundaire) ablaut oe. cops, cosp ‘boei, touw’, os. lithu-kospos (mv.) ‘lede-boeien’ < pgm. *kupsa-. Dwarshoutjes dienden vroeger ter sluiting van bindingen, vgl. nnl. knevel ‘dwarshoutje; boei; snor’.
Vermoedelijk is het woord afgesplitst van het paradigma van een (statische) s-stam, die ook schuile in de afleiding onl. kevisa (nnl. in keefskind), ohd. kebisa, kebis, os. kevis, oe. ciefes; alle ‘bijvrouw’ < pgm. *kabisjō, naast on. kefsir ‘slaaf’ < pgm. *kabisjaz; beide dus oorspronkelijk ‘geknevelde, tomeling(e)’. Verder verwant is mnl. cavele ‘lot’ (nnl. kavel ‘perceel’), mnd. kavele ‘lotstaafje, lot, aandeel’, on. kafli, kefli ‘stuk; stok; mangel; stokje; bit’ < pgm. *kabla(n)- ‘stokje’.
Buiten het Germaans verwant aan Litouws žãbas ‘tak; toom, teugel’, žãbaras ‘twijg’, en žabóju, žabóti, žebóju, žebóti ‘tomen’. Ten grondslag ligge een wortel pie. *ǵebh- ‘afscheuren, bijten’ (LIV2 161), waarvan Oudlitouws žė̃bti, žė́bėti ‘traag eten, kauwen’, Oudkerkslavisch i-zobljǫ, -zobati ‘verteren, eten’ en wellicht pgm. *kebra- (nnl. kever). Uit de nasaal-presens *ǵnebh-, *ǵm̥bh- ontstond bovendien met secundaire voltrap de nevenvorm *ǵembh- ‘bijten’ (LIV2 162), waarvan o.a. Litouws žembiù ‘stuksnijden’, Oudkerkslavisch zębǫ ‘verscheuren’, Grieks gómphos ‘houten pin’, gomphíos ‘kies’, Sanskriet jámbha- ‘tand’ en binnen het Germaans *kamba- ‘getand gereedschap’ (nnl. kam), *kimbōn- (nnl. kim ‘rand; horizon’) en *kambila-, *kimbula- (ohd. kembil ‘boei; blok’, mnd. kimmel ‘houten bit’, on. kimbull ‘bundel’).
Ten slotte zijn binnen het Germaans nog te verbinden *knabila- ‘dwarshoutje’ (nnl. knevel ‘dwarshoutje; boei; snor’ e.d.), *kanabō- ‘bijter’ (mnl. caneve ‘kaak’, canefbeen ‘kaakbeen’), *kanepa- ‘dwarshoutje’ (oe. cenep ‘bit; snor’, ofri. kenep, kanep, knep ‘snor’, on. kanpr, kampr ‘snor; baard’) en het moeilijk te ontleden nnl. kennef ‘halsbeugel, halsknuppel; keten; schalm; enz.’. Snorren werden vroeger dus met dwarshoutjes vergeleken.
[O.E.C. van Renswoude]
