Etymologiewiki:Lijst gemelde ontbrekende woorden/S: verschil tussen versies

Uit Etymologiewiki
Ga naar: navigatie, zoeken
(15 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 2: Regel 2:
  
 
'''[[saccade]]'''
 
'''[[saccade]]'''
 +
 +
'''[[Saksisch, Saksen]]'''
  
 
'''[[salderen]]'''
 
'''[[salderen]]'''
Regel 9: Regel 11:
 
'''[[sapperdeflap]]''' Pipo de Clown
 
'''[[sapperdeflap]]''' Pipo de Clown
  
'''[[schaamdeel,  schaamlippen, schaamstreek, schaamhaar]]''' schaamdeel is oudste; alle woorden stammen uit de 18e eeuw. De andere woorden (schaamstreek, schaamlip, schaamhaar) zijn naar analogie daarvan wat later gevormd, schaamhaar in de negentiende eeuw, men gebruikte ook Venushaar. Voor die tijd gebruikte men Latijnse termen zoals vagina, regio pubica (schaamstreek) en labia pudenda (schaamlip). Het zijn dus typisch Nederlandse woorden die in de plaats gekomen zijn van oudere Latijnse woorden (de taal van de artsen was vergeven van Latijnse leenwoorden), waarbij overigens het Duits ook vergelijkbare woorden kent, bijvoorbeeld Schamgegend (schaamstreek), Schamhaar; Nederlands en Duits kunnen elkaar hebben beïnvloed.
+
'''[[schaamdeel,  schaamlippen, schaamstreek, schaamhaar]]''' alle woorden stammen uit de 18e eeuw, schaamdeel is de oudste, en wordt genoemd in J. Palfijn, Ontleed-kundige Beschryving, van de Vrouwelijke Deelen, die ter voort-teeling dienen, Gent, 1724: "D'uitwendige, of schaamdeelen van de Vrouw werden in 't gemeen genomen voor de zodanige welke wy uitwendig aanmerken ...; sy werden dus genaamt, om datse schaamte, en een eerlyke vreese inboesemen, zo dikwils als sy ten ontyde werden ontdekt". Oftewel: Lichaamsdeel waarvoor men zich schaamt om het te tonen. De andere woorden (schaamstreek, schaamlip, schaamhaar) zijn naar analogie daarvan wat later gevormd, schaamhaar in de negentiende eeuw, men gebruikte ook Venushaar. Voor die tijd gebruikte men Latijnse termen zoals vagina, regio pubica (schaamstreek) en labia pudenda (schaamlip). De Latijnse (labia pudenda) is afgeleid van het werkwoord pudere ('zich schamen'). De Nederlandse woorden zijn in de plaats gekomen van de oudere Latijnse woorden (de taal van de artsen was vergeven van Latijnse leenwoorden), waarbij overigens het Duits ook vergelijkbare woorden kent, bijvoorbeeld Schamlippen,  Schamgegend (schaamstreek), Schamhaar; Nederlands en Duits kunnen elkaar hebben beïnvloed.
  
 
'''[[schabauw staan]]''' In de rouwstand staan van molenwieken
 
'''[[schabauw staan]]''' In de rouwstand staan van molenwieken
Regel 20: Regel 22:
  
 
'''[[schatkist]]'''
 
'''[[schatkist]]'''
 +
 +
'''[[schattebout]]'''
  
 
'''[[schattig]]'''
 
'''[[schattig]]'''
Regel 32: Regel 36:
  
 
'''[[schele kaketoe]]'''
 
'''[[schele kaketoe]]'''
 +
 +
'''[[schertsvertoning]]'''
  
 
'''[[scherpzinnig]]'''
 
'''[[scherpzinnig]]'''
Regel 59: Regel 65:
  
 
'''[[sedatie]]'''
 
'''[[sedatie]]'''
 +
 +
'''[[sekswerker]]''' lijkt de politiek correcte opvolger van ‘prostituee’ geworden. Ik ben benieuwd wanneer het in Nederland in zwang raakte. Het staat al in de Van Dales uit 2005 en 2015, maar (nog) met de aanduiding ‘eufemistisch’. Dat lijkt me inmiddels amper meer het geval. Zou het kunnen dat het woord dankzij de persconferenties over Covid wijder verbreid is geraakt?
  
 
'''[[selfie]]'''
 
'''[[selfie]]'''
Regel 69: Regel 77:
  
 
'''[[shaitan]]'''
 
'''[[shaitan]]'''
 +
 +
'''[[sibillijns, sibillen]]'''
  
 
'''[[sibilant]]'''
 
'''[[sibilant]]'''
Regel 79: Regel 89:
  
 
'''[[situeren]]'''
 
'''[[situeren]]'''
 +
 +
'''[[skeletoni]]'''
  
 
'''[[skeuomorfisme]]'''
 
'''[[skeuomorfisme]]'''
 +
 +
'''[[slagL van slag zijn]]''' oorspronkelijk over een klok die van slag was, dat wil zeggen een  verkeerd uur sloeg, een ander uur dan de wijzers aangeven
  
 
'''[[slagerij]]'''  
 
'''[[slagerij]]'''  
Regel 147: Regel 161:
  
 
'''[[speksteen]]'''
 
'''[[speksteen]]'''
 +
 +
'''[[spelenderwijs]]'''
  
 
'''[[spiegelglad]]'''  
 
'''[[spiegelglad]]'''  
Regel 159: Regel 175:
  
 
'''[[spoileralert]]'''
 
'''[[spoileralert]]'''
 +
 +
'''[[spookdiertje]]'''
  
 
'''[[spoorstaven]]'''
 
'''[[spoorstaven]]'''
Regel 165: Regel 183:
  
 
'''[[staalkaart]]'''
 
'''[[staalkaart]]'''
 +
 +
'''[[stalknecht]]'''
  
 
'''[[stante pede]]'''
 
'''[[stante pede]]'''
Regel 181: Regel 201:
  
 
'''[[in de steek laten]]'''
 
'''[[in de steek laten]]'''
 +
 +
'''[[steenkolenengels]]'''
  
 
'''[[stelselmatig]]'''
 
'''[[stelselmatig]]'''
  
 
'''[[stemming]]'''
 
'''[[stemming]]'''
 +
 +
'''[[sterallure]]'''
 +
 +
'''[[stervensdruk]]'''
  
 
'''[[steunbeer]]'''
 
'''[[steunbeer]]'''
Regel 233: Regel 259:
  
 
'''[[synchronisatie]]'''
 
'''[[synchronisatie]]'''
 +
 +
'''[[systematiek]]'''

Versie van 11 mei 2022 om 13:13

Terug naar: Etymologiewiki:Lijst gemelde ontbrekende woorden

saccade

Saksisch, Saksen

salderen

samenhang

sapperdeflap Pipo de Clown

schaamdeel, schaamlippen, schaamstreek, schaamhaar alle woorden stammen uit de 18e eeuw, schaamdeel is de oudste, en wordt genoemd in J. Palfijn, Ontleed-kundige Beschryving, van de Vrouwelijke Deelen, die ter voort-teeling dienen, Gent, 1724: "D'uitwendige, of schaamdeelen van de Vrouw werden in 't gemeen genomen voor de zodanige welke wy uitwendig aanmerken ...; sy werden dus genaamt, om datse schaamte, en een eerlyke vreese inboesemen, zo dikwils als sy ten ontyde werden ontdekt". Oftewel: Lichaamsdeel waarvoor men zich schaamt om het te tonen. De andere woorden (schaamstreek, schaamlip, schaamhaar) zijn naar analogie daarvan wat later gevormd, schaamhaar in de negentiende eeuw, men gebruikte ook Venushaar. Voor die tijd gebruikte men Latijnse termen zoals vagina, regio pubica (schaamstreek) en labia pudenda (schaamlip). De Latijnse (labia pudenda) is afgeleid van het werkwoord pudere ('zich schamen'). De Nederlandse woorden zijn in de plaats gekomen van de oudere Latijnse woorden (de taal van de artsen was vergeven van Latijnse leenwoorden), waarbij overigens het Duits ook vergelijkbare woorden kent, bijvoorbeeld Schamlippen, Schamgegend (schaamstreek), Schamhaar; Nederlands en Duits kunnen elkaar hebben beïnvloed.

schabauw staan In de rouwstand staan van molenwieken

schamperen

schandknaap schandjongen in Statenvertaling

schathemelrijk

schatkist

schattebout

schattig

schaverdijnen, een verouderd synoniem van "schaatsen op ijs"

  • Wellicht verwant met 'scheuvelen', wat een Gronings woord voor schaatsen is? Zie [1]
  • In het verleden ook "schuiverdijnen" en "schuiverduinen" - wellicht verwant aan schuiven, maar het tweede deel is me dan nog steeds een raadsel.

scheerraampjegenoemd naar het scheerraam, een raam waarop de ketting van een te weven laken geordend wordt, omdat het er precies op lijkt. De oorspronkelijke scheer aan is een samenstelling van het werkwoord scheren, dat ‘ordenen, de ketting van een weefsel’ en raam.

scheldkanonnade

schele kaketoe

schertsvertoning

scherpzinnig

schieter schietplank van de bakker

schietlood

schippersklavier

schitterend

schmieren

schol 'proost'

Niet zeker genoeg om het op de site te zetten, maar het lijkt me waarschijnlijk dat dit van het Scandinavisch 'skål' is afgeleid - Andre 27 aug 2014 21:16 (CEST)

schonkig grofgebouwd, knokig; zonder twijfel afleiding van schonk dat wel vermeld wordt. Sedert 1858? delpher kranten

schoolslag

schouwburg De naam Schouwburg werd bedacht door Vondel. Met 'schouw' en 'burg' verwees Vondel naar een plaats waar men kon kijken. Het van het Griekse woord 'theatron' afgeleide schouwburg werd door de tijd heen zo'n populaire benaming dat het van een eigennaam is verworden tot een soortnaam.

schijtlaars

schuttingtaal

sedatie

sekswerker lijkt de politiek correcte opvolger van ‘prostituee’ geworden. Ik ben benieuwd wanneer het in Nederland in zwang raakte. Het staat al in de Van Dales uit 2005 en 2015, maar (nog) met de aanduiding ‘eufemistisch’. Dat lijkt me inmiddels amper meer het geval. Zou het kunnen dat het woord dankzij de persconferenties over Covid wijder verbreid is geraakt?

selfie

separatie

seriemoordenaar het is veel ouder. In Duitsland kende men de term 'serie-moordenaar' met dezelfde definitie al in 1930 maar ik kwam het ook al tegen in een kranten artikel in het Algemeen Handelsblad van 27 Februari 1927; https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=serie-moordenaar&coll=ddd&page=1&sortfield=date&identifier=ddd%3A010657985%3Ampeg21%3Aa0262&resultsidentifier=ddd%3A010657985%3Ampeg21%3Aa0262

serveerster

shaitan

sibillijns, sibillen

sibilant

sidekick

signaleren

sinken: Het in onze regio Meetjesland wordt het woord sinken regelmatig gebruikt in de betekenis van onnozelheden, bijkomstigheden, overbodigheden. Voorbeelden: met al zijn/haar sinken.

situeren

skeletoni

skeuomorfisme

slagL van slag zijn oorspronkelijk over een klok die van slag was, dat wil zeggen een verkeerd uur sloeg, een ander uur dan de wijzers aangeven

slagerij

slaggaard stok, met enkele merktekens, waarmee men kan bepalen of het vaarwater nog voldoende diepte heeft.

slagtand

slagzin

sleehak

smeergeld

smoltzalm

smoutletter

sneltrein

sneupen 1989(NL) J.A. Brongers publiceert het ABCDarium voor de boekensneuper. Sneuper (verwant met Nederlands snoepen) betekent in het Fries ‘iemand die erop loert iets te krijgen, snuffelaar’ en ‘amateur die uit liefhebberij een bepaalde wetenschap beoefent’. De term boekensneuper raakt onder boekliefhebbers snel ingeburgerd.

snoezig

snoodaard

sociologie

soebatten: De herleiding van het woord soebatten tot het Maleise woord sobat is onjuist. Dat poneerde ik al in de zevende stelling van mijn proefschrift Ternate, de Molukken en de Indonesische archipel (Leiden, 1987). Die stelling luidde: “Ten onrechte wordt het Nederlandse woord soebatten, ‘vleiend vragen’, doorgaans afgeleid van het Maleise woord sobat, ‘vriend’ (zie bijvoorbeeld Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 11e druk, s.v. soebatten). In werkelijkheid gaat het woord soebatten zo goed als zeker terug op het al in de 17e eeuw in de Molukken, en met name ook op Ternate, voorkomende woord suba (Mal. en Jav. sembah) voor een met tegen het voorhoofd gevouwen handen gebrachte eer(bieds)betuiging aan een vorst of een andere meerdere, waarmee al dan niet een verzoek gepaard gaat. Zie bijvoorbeeld Tiele, Bouwstoffen, II, 1890: 122: ‘siet hier is den genen die uwen Coninck wesen sal [namelijk: de zojuist tot sultan van Ternate verkozen kaicil Hamza], waer voor ghij soubatten sult …’. Zie verder onder meer ook Tiele, Bouwstoffen, II, 1890: 316.” Aan mijn oorspronkelijke stelling kan ik nog het volgende toevoegen. In het Ternataans, een niet-austronesische taal die op het eiland Ternate wordt gesproken en door Ternatanen die verblijf houden op het eiland Halmahera, betekent het woord suba eigenlijk ‘de sembah maken’, en vandaar ‘buigen voor’, ‘eer betuigen’, ‘respect betonen’, ‘vereren’, ‘huldigen’. In Ternataanse teksten kwam ik vaak de frase suba jou kolano tegen (spreek uit: soeba djow kolano), waarmee de sultan door een ondergeschikte of een onderdaan werd begroet. Deze frase is te vertalen als: ‘ik buig voor u heer vorst’, maar ook als ‘ik betuig mijn onderdanigheid voor u heer vorst’, of ‘ik betuig nederig mijn respect voor u heer vorst’. Op het hedendaagse Ternate is suba ook de term voor het formeel en ceremonieel aan een vader ten huwelijk vragen van zijn dochter door voor hem knielen en hem bij de enkels vast te pakken. In 17e-eeuwse Nederlandse verslagen komt de term ‘soebatten’ (of: soubatten) voor als vernederlandsing van de Ternataanse term suba. Voorbeelden: ‘Den tolck ende anderen verclaeren soo’t schip dat ongeluck niet overcommen waere, t’ conde geen drye dagen tardeeren oft souden wel 5000 Coulangers, soo mannen als vrouwen ende kinderen in handen gecregen hebben, die se op een berch beset ende alle victualien affgesneeden, soodat voor haer geen uytcomste was ende van selffs souden hebben comen moeten soubatten. …’ [1625, 26 maart, gouverneur der Molukken Jacques Le Febre aan de gouverneur-generaal: Tiele, P. A., Bouwstoffen voor de geschiedenis der Nederlanders in den Maleischen archipel II (‘s-Gravenhage 1890) 44]; ‘Sijn mette selve nevens 2 compagnien Tarnatanen ten huyse van Citchil Hamsia gegaen, seggende tegens de voorsz. Sengages ende andere overicheyt: siet, hier is den genen die uwen Coninck wesen sal, waer voor ghij soubatten sult; den genen dieder yets tegen heeft, oft sulcx niet begeert te doen sullen wij dadelijck den cop afsmijten. Waer mede den Hoccum ende den (sic) Soyasives soubatten, gelijck insgelijcx daer op d’ andere altsamen volchden. …’ [1627, 16 aug., gouverneur der Molukken Jacques Le Febre aan de gouverneur-generaal: Tiele, P. A., Bouwstoffen voor de geschiedenis der Nederlanders in den Maleischen archipel II (‘s-Gravenhage 1890) 122]; ‘In somma verschijnen alle bij hem, doen haer beclach, hoe dat in haere laetste vergaderinge den Coninck haere faulten hadde vergeven, ende tot meerder bewijs van gehoorsaemheyt hadden nu mede in de vergaderinge gebracht de resterende Overicheyt lest absent sijnde, ende soo ‘t sijne Mat gelieffde wilden op nieuws wederomme soubatten ende getrouwicheyt sweeren. …’ [1631, 7 april, gouverneur der Molukken Gijsbert van Lodensteyn aan de gouverneur-generaal: Tiele, P. A., Bouwstoffen voor de geschiedenis der Nederlanders in den Maleischen archipel II (‘s-Gravenhage 1890) 191]; ‘Ende doen wij met dit boven verhaalde doende waeren, soo zijn de Christenen onderdanen van de Hollanders bij mij gesonden, als wanneer wij alle onse macht te water geseth hebben ende naer Hittoe geschept zijn, ende doen wij daer gecomen waeren soo sijn 5 Christen Negerijs met namen Laricque, Wackesieuw, Alangh, Lilleboy ende Hatou ons toe gevallen ende hebben voor Uwe Mayt gesoebat; dit is geschiet op Hittoe in presentie van 4 Soas van Louhoe --- Dry negerys op Vleasser, met namen Olat, Sorre Sori ende Touhaha blijven bij de Hollanders ende hebben haer noch niet verlaten. Boy, Haria, Babelle, Boulot ende Tiobo, hebben alle voor Uwe Mayt gesoebath. …’ [1636, in het Nederlands vertaalde brief van de Ternataanse stadhouder of gouverneur kimalaha Leliato in de Ambonse gewesten aan de vorst van Ternate Hamza: Tiele, P. A., Bouwstoffen voor de geschiedenis der Nederlanders in den Maleischen archipel II (‘s-Gravenhage 1890) 316]. Zoals in de stelling bij mijn proefschrift al aangegeven, is het Ternataanse woord suba ontleend aan het in het Maleis, Javaans en ook in het hedendaags Indonesisch voorkomende woord sembah. Dit woord staat voor een respectvolle, eerbiedige begroeting met betoon van onderdanigheid, waarbij men vroeger door de knieën ging en de met de handpalmen tegen elkaar gebrachte handen naar het voorhoofd bracht. Tegenwoordig gaat men niet meer door de knieën, houdt men het bij een licht buiging en brengt men de handen niet verder dan tot de bovenkant van de borst. In het Maleis, Javaans en het Indonesisch wordt het woord sembah ook gepaard aan het woord hyang, waarmee een bovennatuurlijke wezen, een geest, god, de goden of de voorouders worden aangeduid. Het resultaat is het zeer gangbare woord sembahyang, dat eigenlijk dus’ de bovennatuurlijke wezens begroeten’ betekent, maar dat nu het gewone, ook door moslims gebruikte, woord voor ‘bidden’ is. Reeds in bronnen uit de eerste helft van de 17e eeuw komt dus de term ‘soebatten’ voor, en wel in een glasheldere betekenis, als ‘vernederlandsing’ van de Moluks- Maleise term suba. Als we bedenken dat oude betekenis van het Nederlandse woord ‘bidden’ ook ‘verzoeken’ is, dan sluit het aan het in de Noord-Molukken gangbare woord suba ontleende woord ‘soebatten’, in de betekenis van ‘aanhoudend vragen’ of ‘smeken’, zeer goed aan bij de betekenis niet alleen van het woord suba, maar ook van het woord sembahyang! Goes, 8 november 2014-11-08 Chris F. Van Fraassen.

soemel (antwerps): teil

solvabiliteit

Spaans in de uitdrukking Spaans benauwd. Komt dit van: In spanje is het erg warm of ligt de herkomst verder weg? Zeg maar toen Nederland bezet werd door de spanjaarden en als de spanjaarden bv aan de deur klopten de mensen in huis het Spaans benauwd kregen?

  • Op het internet heb ik in elk geval twee verklaringen kunnen vinden. De eerste is inderdaad uit de tachtigjarige oorlog, maar dan met de Spanjaarden als lijdend voorwerp van het benauwen (door Willem van Oranje), de tweede is dat het is afgeleid van de Spaanse griep, de grootste griepepidemie uit de geschiedenis in 1918-1919. Wie zoekt dit verdeer uit?

Spaans groen

spadassijn

spanningsboog

specialist

specimen

speelkwartier

speelpenning

speeltuin

spekglad

spekkoper

speksteen

spelenderwijs

spiegelglad

spillemaag

spitant

spitsburger

spoedeisend

spoileralert

spookdiertje

spoorstaven

spragen, westfries 'zonnen'

staalkaart

stalknecht

stante pede

stamboom

Staphorster Variant (onder Staphorst) Het begrip is al ouder en dateert uit de wegenbouw van de jaren dertig. Staphorster variant of Staphorsterkruizing was toen een aanduiding van een tweestrooksweg die ter hoogte van een gelijkvloerse kruising tijdelijk in een vierstrooksweg veranderde. Er kwam dan een middenberm met een opstelvak, waar kruisend verkeer dat eerst de ene baan was overgestoken kon wachten tot de andere baan vrij was. Het is een type dat vrij veel is toegepast. In Staphorst gebeurde dat voor het eerst (ik geloof in 1938 of zo). De kruising werd soms ook kortweg 'Staphorster' genoemd, en ik heb me wel eens laten vertellen dat dit begrip ook in het buitenland zo wel bekend werd.

stapsteen

starnakel in de uitdrukking starnakel zat (straal bezopen)

statiegeld

stedebouw

in de steek laten

steenkolenengels

stelselmatig

stemming

sterallure

stervensdruk

steunbeer

stevelen (van een schip)

stichting

stipstamp, stimpestamp stamppot rauwe andijvie

stochast, stochastisch

stommiteit

stompzinnig

stoomcursus

stootgaren, wordt gebruikt bij het op vertrek melden van zeeschepen. Ik lig op stootgaren. dwz ik sta op het punt van vertrek, nog enkele trossen vast maar klaar om los te gooien.

stoutmoedig

stridor

strontje cyste op het ooglid

stroomlijnen, gestroomlijnd

stroopsoldaat 'iem. die precies doet wat de baas zegt om er beter van te worden'

struikelblok

sturing

suburbanisatie

suikerbrood

suikerfeest

suikerspin

supermaan

swaffelen

symboliek

synchronisatie

systematiek